W dzisiejszych czasach ciągle słyszy się o nadużyciach i wykorzystaniu seksualnym dzieci, które odbija piętno na całe ich przyszłe życie. Najczęściej wykorzystywane są dzieci będące poniżej 7 roku życia. Wykorzystywanie seksualne dzieci to każdy akt pomiędzy osobami o różnym stopniu rozwoju, którego celem jest seksualna gratyfikacja osoby na wyższym poziomie rozwoju. Skąd bierze się ta dewiacja i jak pomóc molestowanym dzieciom? O tym w poniższym artykule.
Skutki psychologiczne wykorzystywania seksualnego dziecka obejmują m.in. depresję, seksualizację zachowania, zespół stresu pourazowego, zaburzenia lękowe, naruszenie prawidłowego rozwoju seksualnego, zaburzenia odżywiania, wycofanie społeczne, skłonność do wykorzystywania dzieci będąc już w wieku dorosłym oraz wiele innych. Jeśli chodzi zaś o skutki fizyczne to zalicza się do nich przede wszystkim uszkodzenia fizyczne ciała dziecka.
Patrząc z punktu psychologicznego wykorzystywanie seksualne dziecka, związane jest przede wszystkim z zaburzoną relacją pomiędzy dzieckiem a osobą, której ono ufa. Mówi się tutaj o wykorzystaniu zaufania dziecka w celu osiągnięcia własnych potrzeb seksualnych przez osobę mu bliską. Nadużycie seksualne przy którym zostaje zerwane zaufanie dziecka nie dotyczy samego aktu seksualnego czy gwałtu, ale też takich zachowań jak ocieranie się o dziecko, nieodpowiedni dotyk, pokazywanie zdjęć i filmów pornograficznych czy opisywanie zachowań seksualnych. Dziecko odczuwa wtedy zawstydzenie i dezorientację, wie że wydarzyło się coś złego, staje się obiektem w rękach oprawcy i nie potrafi się obronić.
Oprawcą może być zarówno osoba mu najbliższa jak i ktoś zupełnie obcy i niespokrewniony z nią. Osoby obce dzieli się na dwa typy sprawców:
Wykorzystując dziecko pozbawia się go nie tylko dzieciństwa ale przede wszystkim, zdolności do wchodzenia w bezinteresowne oraz głębokie relacje międzyludzkie. Poprzez takie działania, zaburza się naturalny rozwój seksualny dziecka oraz jego ogólne funkcjonowanie. W literaturze przedmiotu, u dzieci wykorzystywanych seksualnie wyróżnia się dwa typy objawów:
Sfery w których mogą pojawić się skutki nadużyć seksualnych to:
Co również istotne, konsekwencje nadużyć seksualnych są zależne od wieku dziecka molestowanego. U dzieci w wieku przedszkolnym mogą pojawić się lęki, koszmary nocne, nieadekwatne zachowania seksualne oraz zespół stresu pourazowego. U dzieci starszych, będących w wieku wczesnoszkolnym, skutki te przejawiają się w postaci lęków, nerwic, koszmarów sennych, agresji, nadmiernej aktywności, problemów w szkole, nawet psychoz oraz możliwe są tutaj ich zachowania regresywne. U dzieci jeszcze starszych można zauważyć depresję, wycofanie się z kontaktów społecznych, bóle somatyczne ale i również zachowania przestępcze, ucieczki z domu, nadużywanie substancji psychoaktywnych jak i próby samobójcze. Problemy w szkole mogą w przyszłości przejawiać się w trudnościach z utrzymywaniem zatrudnienia, zaś zachowania agresywne przechodzić w zachowania przestępcze.
Wymienione skutki molestowania seksualnego dziecka nie zawsze i nie w każdym przypadku występują w pełnej postaci, jest to zależne od wielu czynników ale przede wszystkim od tego, że każde dziecko tak jak i człowiek dorosły jest indywidualną jednostką, mającą różne potrzeby i odmienne osobowości. Jedno dziecko może przeżyć głęboką traumę, inne trochę mniejszą jednak należy pamiętać, że zawsze każde naruszenie sfery intymnej dziecka wiąże się z zaburzeniami w jego rozwoju i wpływa na jego dorosłe życie.
Najważniejszymi cechami jakie powinna przejawiać osoba, prowadząca rozmowę z dzieckiem molestowanym seksualnie to cierpliwość, spokój, opanowanie, swoboda w kontaktach, twórczość, umiejętność kontrolowania swoich emocji i powstrzymywania reakcji oraz umiejętność dawania dziecku wsparcia i poczucia kontroli. Istotne jest również nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Nie należy składać obietnic, które nie mogą zostać spełnione. Ważne aby zapewnić dziecko, że to co się wydarzyło nie jest jego winą oraz dać do zrozumienia, że takie sytuacje i wydarzenia są nam znane. Jest to istotne ze względu na to, że dzieci bardzo często boją się reakcji dorosłego na to, co za chwilę powiedzą. Należy również pamiętać, że dzieci które nie są wykorzystywane seksualnie są zazwyczaj zawstydzone tematami związanymi z seksem w przeciwieństwie do dzieci, które doznały już takich aktów. Język jakim się posługujemy powinien być zrozumiały dla małego człowieka. Nie wolno zadawać pytań „dlaczego?” i zmuszać dziecka do mówienia. Niszczy to relację i sprawia, że zamyka się ono w sobie.
Metody jakich można użyć podczas rozmowy z dzieckiem, u którego podejrzewa się molestowanie seksualne, to:
W momencie podejrzenia molestowania seksualnego pojawia się wiele różnych pytań np. co robić? Czy reagować na tę sytuację? Czy rozmawiać o tym z dzieckiem? Czy zgłaszać ten problem czy nie? Czy nie zniszczymy życia sprawcy w momencie gdy okaże się to nieprawdą? Problem ten jest niezwykle trudny i wiąże się z poważnymi decyzjami. Należy jednak pamiętać, że najważniejsze w tym wszystkim jest dziecko i jego bezpieczeństwo, a pojawiające się sygnały nie mogą być lekceważone bo skoro się pojawiają to muszą coś znaczyć.
Aby móc rozpocząć rozważania na temat funkcjonowania dzieci w rodzinach, które dopuszczają się przemocy należy najpierw przybliżyć czym ogólnie jest przemoc. O tym opowiemy w poniższym artykule.
Według definicji „przemoc w rodzinie” określa się jako jednorazowe lub powtarzające się działanie umyślne bądź zaniechane, które narusza prawa bądź też dobra osobiste osób najbliższych. Działanie to naraża te osoby na niebezpieczeństwo zarówno utraty zdrowia, jak i życia. Co istotne, zaburza ich poczucie godności oraz tworzy szkody w zdrowiu psychicznym.
Istnieje kilka rodzajów przemocy i dzielimy ją na:
W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach przemocy i kolejno są to:
Funkcjonowanie dziecka i jego rozwój w takiej rodzinie jest niewątpliwie zaburzony. Uszkodzone zostają takie sfery jak poczucie własnego Ja, regulacja emocjonalna, poczucie więzi, odporność emocjonalna czy relacje z rówieśnikami. Dzieci które doświadczają przemocy w rodzinie, nie umieją sobie radzić z pojawiającymi się problemami. Jest to wynikiem obniżenia odporności psychicznej, dlatego też często stosują w zamian za to przemoc i wykazują dużą agresję. Idąc w ślad za rodzicami, dziecko kształtuje w sobie swój sposób radzenia sobie z problemami i stresem, wchodzi w dorosłe życie z ciężkim bagażem doświadczeń i samo stosuje agresję oraz przemoc w swojej rodzinie.
Jeśli chodzi o sferę emocjonalną dziecko w rodzinie przemocowej zarówno w dzieciństwie jak i w dorosłości, wykazuje silny lęk, strach i niepokój, które mogą doprowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń w tym zakresie. Bardzo istotnym aspektem jest tutaj również poczucie winy, które odczuwa dziecko bite. To ono obwinia się za wyrządzoną mu krzywdę. Jest to jeden z mechanizmów obronnych, którym broni się mały człowiek. Poprzez odczuwanie winy dziecko, może uratować swoje przywiązanie do krzywdzących go rodziców. Nie rozumiejąc tego dlaczego rodzic go rani, winę przypisuje sobie, dzięki czemu jego więź z agresywnym rodzicem, nie zostaje zaburzona.
Jeśli chodzi o relacje z rówieśnikami, dziecko bite izoluje się od nich ze względu na brak zaufania, którym należy obdarzyć nowo poznaną osobę, chcąc się z nią zaprzyjaźnić. Samoocena dziecka bitego jest bardzo niska przy jednocześnie wysokiej samoakceptacji. Dziecko takie wykazywać może w przyszłości wysoką zależność od partnerów, czy innych osób dla niego znaczących.
U dzieci żyjących z agresywnymi rodzicami może pojawić się szereg różnych zaburzeń i objawów, związanych przede wszystkim z życiem w ciągłym stresie, lęku, smutku i brakiem zaufania. Często towarzyszą im takie trudności jak:
Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia mogą pojawić się zarówno w odległym czasie od stosowania wobec dzieci przemocy, jak i niektóre z nich są następstwami, które występują bezpośrednio po epizodzie bicia.
Czynniki mogące wywoływać agresję i przemoc wobec dziecka:
Przede wszystkim najpierw należy rozpoznać sygnały które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone, bite czy poniżane. Kolejnym krokiem jest zebranie dodatkowych informacji na ten temat, w celu sprawdzenia tych podejrzeń. Później następuje analiza zebranych informacji, po to aby ocenić zagrożenie, uzyskać obraz sytuacji dziecka oraz zastanowić się nad formami wsparcia dla niego. W momencie potwierdzenia przypuszczeń należy zaplanować i przeprowadzić interwencję, której nadrzędnym celem jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz wzbudzenie w rodzinie motywacji do zmiany i chęci rozwiązania problemów.
Cały opisany proces jest niezwykle ważny w momencie pomocy dziecku, przede wszystkim ze względu na to, że niewłaściwa ocena sytuacji i przypuszczeń naznaczy dziecko i jego rodzinę na całe życie, a co najgorsze zrobi im krzywdę. Bardzo ważne jest aby pomoc i wsparcie otaczało cały system rodzinny dziecka. Każda z osób z rodziny powinna zostać objęta specjalistyczną pomocą. Należy poznać funkcjonowanie tej rodziny, ich problemy, i dynamikę. Ze względu na skutki jakie niesie ze sobą przemoc stosowana wobec dzieci, nie należy być biernym i przyglądać się temu z boku nic nie robiąc. Ważna jest szybka interwencja i pomoc ofierze agresji.
Świadomość to aktywność umysłu, stan w którym jednostka orientuje się w otaczającym ją świecie oraz w zjawiskach docierających do niej z wnętrza organizmu. W psychologii mówi się, że jest to odzwierciedlenie rzeczywistości – orientacja w świecie oraz introspekcja i samo-orientacja. Jest to pewien stan, w którym nasz umysł w danym momencie jest aktywny i skupia się na pewnych osobach, przedmiotach czy zjawiskach. Przykładem może tu być człowiek rozmyślający o spotykającym go problemie i ten problem, będzie przedmiotem jego refleksji.
Wyróżnia się dwa typy świadomości:
Aby sprawdzić stan świadomości, zadawane są pytania dotyczące orientacji co do miejsca, czasu oraz w odniesieniu do własnej osoby. Wyróżnia się orientację autopsychiczną to znaczy związaną z własną osobą, imieniem i nazwiskiem oraz orientację allopsychiczną czyli odnoszącą się do czasu i miejsca, w którym dana jednostka się znajduje.
Zaburzenia świadomości związane są z anormalnym funkcjonowaniem psychiki człowieka na całym jej obszarze. Dzielimy je na zaburzenia jakościowe oraz ilościowe.
1) Zaburzenia ilościowe polegają na wolnym nasilaniu się zaburzeń w toku myślenia, zaburzeń pamięci, izolowaniu się od rzeczywistości, gdzie spostrzeganie świata staje się częściowe i wyrywkowe. Występuje niemożność koncentracji uwagi oraz stopniowa dezorientacja.
Tego typu zaburzenia dzielimy na przymglenie świadomości, senność patologiczną, pół-śpiączkę i śpiączkę.
Przymglenie świadomości tzw. obnubilatio, charakteryzuje się utrudnionym kontaktem słownym. Istnieje możliwość uzyskania zdawkowych odpowiedzi na pytania dotyczące spostrzegania otoczenia oraz własnych przeżyć wewnętrznych. Odbierane są jak przez mgłę, związane ze słabą orientacją w czasie, z trudnościami w zapamiętywaniu i odtwarzaniu wspomnień jak również, z zaburzeniami w reagowaniu na bodźce, słabym splątaniem myślowym oraz trudnościami w rozpoznawaniu osób z otoczenia. Osoby z przymgleniem świadomości można porównać do osób znajdujących się w momencie zasypiania, ich świadomość jest niewyraźna i przyćmiona.
Senność patologiczną tzw. sornnoletio, cechują takie same objawy jak w przymgleniu świadomości. Różnica polega na znacznym nasileniu symptomów choroby oraz trudności w kontakcie słownym, uzyskiwaniu odpowiedzi od chorego oraz silna inkoherencja myślenia.
Pół-śpiączka tzw. sopor, to zaburzenie gdzie występuje całkowity brak kontaktu słownego a odruchy fizjologiczne organizmu takie jak okostnowy lub ścięgnisty, są znacznie osłabione. Zachowana zostaje jedynie odpowiedź na pojawiający się ból i jest to tzw. wygaszenie przytomności.
Śpiączka zwana coma, jest ciężkim zaburzeniem świadomości charakteryzującym się brakiem reakcji na bodźce zarówno werbalne jak i ruchowe czy bólowe. Odruchy fizjologiczne stopniowo wygasają a świadomość, nie jest tutaj zachowana. Bodźce zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego, nie dochodzą do chorego. Śpiączka najczęściej wywołana jest urazem, narkozą lub takimi chorobami jak cukrzyca czy mocznica.
2) Zaburzenia jakościowe, podobnie jak zaburzenia ilościowe, cechują się różnorakimi stanami dezorientacji, splątania myślowego, alienowaniem się od rzeczywistości.
Wyodrębnia się w tym zakresie takie zaburzenia jak:
Zespół majaczeniowy tzw. deliryjny, cechuje się silniejszym zaburzeniem orientacji allopsychicznej niż tej dotyczącej własnej osoby. Najczęściej pojawia się w stanie upojenia alkoholowego lub w przebiegu silnej gorączki, związanej z różnymi chorobami. Występuje również w schizofrenii, psychozie maniakalno-depresyjnej oraz przy urazach mózgu. Zespół ten wyróżnia się pojawianiem się urojeń oraz halucynacji. Najczęściej występują omamy wzrokowe i słuchowe, ale też i kinestetyczne. Występują również stany lękowe, niepokój ruchowy, zaburzenia pamięci (amnezja okresów majaczeniowych), splątanie myślowe, dysforia, agresywne zachowania zarówno w stosunku do siebie jak i do innych osób. Aby sprawdzić stopień zespołu majaczeniowego, najczęściej podaje się choremu pustą kartkę i komunikuje, iż zostało coś na niej napisane. Następnie ocenia się stopień delirium, gdy pacjent dostrzeże coś na papierze. Jest to tzw. test czystej kartki.
Zespół pomroczny zwany inaczej obnubilacyjnym, charakteryzuje się możliwością pojawienia się iluzji i omamów, zaburzeniami w toku myślenia, słabym splątaniem myśli, całkowitą dezorientacją świadomości lub jej zawężeniem, zaburzeniami ruchowymi i pamięci. Najczęściej występuje w przebiegu padaczki lub intoksykacji. Wyróżnia się zamroczenie jasne, fugę oraz stany ekstatyczne i wyjątkowe. W tym stanie pacjent czasami zachowuje się logicznie i adekwatnie. Może reagować na bodźce dochodzące do niego z otoczenia.
Zespół onejroidalny tzw. zespół snopodobny, wyróżnia się objawami podobnymi do płytkiego snu. Występuje zaburzona orientacja co do czasu, miejsca i otoczenia, omamy w których chory bierze udział, pojawia się tzw. świadomość falująca, zaburzenia myślenia, amnezja o dłuższym czasie trwania i szerszym obszarze niż w przypadku amnezji w zespole majaczeniowym, zaburzenia nastroju i ruchowe, związane z treściami omamów. Ten rodzaj zaburzenia świadomości pojawia się najczęściej u osób chorych na padaczkę.
Zespół splątaniowy inaczej amentywny, cechuje podwyższona temperatura ciała, intensywne pobudzenie ruchowe, pojawienie się urojeń i omamów, brak kontaktu werbalnego z chorym, zaburzenie myślenia wraz z jego splątaniem, brak orientacji zarówno allo- jak i autopsychicznej. Jest to ciężki i głęboki stan zaburzenia świadomości, pojawiający się często w przebiegu chorób somatycznych lub przy organicznych uszkodzeniach mózgu.
Istnieją dwie szersze grupy dzielące przyczyny zaburzeń świadomości. Są to pierwotne i wtórne zaburzenia świadomości.
W przypadku pierwotnych zaburzeń świadomości, przyczyną powodującą rozwój choroby jest uszkodzenie mózgu, najczęściej są to udary mózgu, krwotoki podpajęczynówkowe, zapalenia opon mózgowych oraz mózgu, guzy mózgu, padaczka oraz urazy czaszkowo – mózgowe.
Gdy mowa o wtórnych zaburzeniach świadomości, wówczas przyczyną pojawienia się zaburzeń, są schorzenia pozamózgowe związane z uszkodzeniami narządów lub choroby ogólnoustrojowe. Zaliczamy do nich intoksykację np. alkoholem, lekami uspokajającymi i nasennymi lub też czadem, zakażenia bakteryjne, wstrząsy anafilaktyczne, zaburzenia krążenia, zatrucia wewnątrzpochodne czy też działanie szkodliwych czynników jak np. porażenie prądem, promieniowanie jonizujące.
Fazy owych zaburzeń, które można wyróżnić ze względu na stopień kontaktu jaki ma chory z rzeczywistością i otoczeniem, dzielone są na:
Jeśli chodzi o leczenie zaburzeń świadomości najważniejsze jest usunięcie przyczyny ich powodującej, właściwe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, zaś leczenie osób z zaburzeniami świadomości powinno być dopasowane do każdego przypadku.
W dzisiejszych czasach bardzo często używa się zamiennie terminów strach i lęk. W psychologii jednak są to dwa różniące się między sobą pojęcia. W poniższym artykule, wyjaśnimy czym jest strach a czym lęk.
W strachu wyróżnia się trzy aspekty to znaczy fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy. Nie zawsze występują wspólnie, mogą pojawić się dwa z nich bądź nawet tylko jeden.
W lęku podobnie jak i w strachu można wyróżnić wszystkie powyższe aspekty, z pewną istotną różnicą występującą w przypadku aspektu poznawczego. Czynnik poznawczy przybiera wówczas odmienną formę, niż w omawianym wcześniej strachu. W tym przypadku myśli pacjenta dotyczą surrealistycznego i nieokreślonego zagrożenia. Innymi słowy, człowiek sam nie wie czego się boi a jego lęk, nie ma konkretnej i określonej przyczyny. W zaburzeniach lękowych to właśnie lęk jest głównym objawem i może przybierać różne postacie, jednak zawsze będzie związany z brakiem realnego niebezpieczeństwa.
Dzieciństwo bardzo często wiąże się z wieloma sytuacjami mogących wywoływać lęk. Najważniejszą funkcją lęku jest funkcja przystosowawcza. Polega ona na tym że człowiek, w tym wypadku dziecko, musi zaadaptować się jak najlepiej do potencjalnego zagrożenia, które jest związane z pojawiającymi się na wszystkich etapach życia wyzwaniami. Pomimo tego, że lęk jest naturalnym elementem rozwoju każdego człowieka, w nadmiarze może prowadzić do zaburzeń lękowych. Definicja lęku mówi, że jest to reakcja na pojawiające się zagrożenie, które przygotowuje jednostkę do walki lub ucieczki.
Wyróżnia się kilka typów zaburzeń lękowych u dzieci:
Bardzo często zaburzenia lękowe związane są ze zmianami w życiu dziecka, z którymi musi się ono zmierzyć. Są to np. przeprowadzka, pójście do szkoły, zmiana klasy czy pobyt w szpitalu. W literaturze przedmiotu wyróżnia się również czynniki, które stanowią przyczyny zaburzeń lękowych, a są to:
Metody i techniki leczenia zaburzeń lękowych u dzieci:
Zaburzenia lękowe u dzieci można leczyć. W niektórych przypadkach w pamięci dziecka pozostaje pewien akcent nastawień lękowych jednak jest on bardzo słaby i na dalszych etapach rozwoju oraz w dorosłości, osoby takie dobrze sobie radzą z problemami i funkcjonowaniem w życiu codziennym.
Każda agresja, zarówno ta skierowana na innych jak i na samego siebie niewątpliwie jest zjawiskiem negatywnym, potrzebna wydaje się w tym przypadku porada specjalisty a gdy to konieczne to i leczenie. Zwłaszcza agresja u dzieci, powinna zwrócić szczególną uwagę i tym zajmiemy się w poniższym artykule.
Definicja autoagresji mówi, że są to działania skierowane na samego siebie, niejako do wewnątrz, które mają na celu spowodowanie szkód psychicznych lub fizycznych. Jest to jedna z najkrótszych definicji tego problemu. Jest on jednak tak obszerny, że trudno jest go opisać w kilku zdaniach. W literaturze przedmiotu często mówi się, że problem ten związany jest przede wszystkim z instynktem samozachowawczym, który jest w tym przypadku zaburzony. Przejawia się to skłonnościami do samookaleczeń. Osoby z takim problemem dokonują aktów przemocy na swoim własnym ciele, przez co ich kłopoty psychiczne nasilają się.
Wyróżnia się autoagresję werbalną i niewerbalną. Ta pierwsza jest związana ze słownym poniżaniem siebie, na czym cierpi poczucie wartości tej osoby. Autoagresja niewerbalna związana jest z okaleczaniem swojego ciała, powstawaniem ran oraz obrażeń. Mówi się w tym przypadku o tzw. agresji jawnej.
Przejawem autoagresji u dzieci może być uderzanie głową o ścianę, ciągnięcie się za włosy, bicie się po twarzy, gryzienie się, drapanie, obgryzanie paznokci do krwi, głodzenie się, przejadanie się, obijanie ciała czy nakłuwanie.
Przyczyn autoagresji u dzieci można dopatrywać się w:
Ważna jest w takich przypadkach obserwacja dziecka. Należy sprawdzić jaki jest powód zachowań autoagresywnych, co wywołuje takie czynności, czy są to pewne emocje, sytuacje czy zakazy rodziców, czy reakcja na nie jest gwałtowna czy też nie. Następnie można użyć pewnych metod radzenia sobie z takimi zachowaniami, jednak gdy nie przyniesie to oczekiwanego skutku należy zgłosić się do specjalisty.
Sposobów przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym jest sporo jednak najskuteczniejsze to:
Po pierwsze zaburzone więzi emocjonalne pomiędzy dziećmi a rodzicami. Dzieci z którymi rodzice nie nawiązują dobrego kontaktu emocjonalnego bardzo często odczuwają lęk, samotność i mają niskie poczucie wartości. Ich agresja i złość przerzucana jest z rodziców na rówieśników. Poczucie osamotnienia wywołuje brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci takie chcą zwrócić na siebie uwagę, poprzez stosowanie agresji. Jeśli chodzi o dzieci autoagresywne, w tym przypadku może być podobnie. Dziecko staje się agresywne w stosunku do samego siebie, radząc sobie tym samym z lękiem lub chcąc zwrócić uwagę swoich rodziców, którzy w jego mniemaniu przestali go kochać.
Po drugie nadmierna akceptacja agresywnych zachowań dzieci przez rodziców. Niezwracanie uwagi na agresję swojego dziecka wywołuje taki efekt, że dzieci stają się wybuchowe i nie panują nad swoimi emocjami. Nie są nauczone innego sposobu radzenia sobie z nimi i taka metoda, staje się dla nich najłatwiejsza i najszybciej dostępna. Najczęściej też jest wyuczona. Podobnie jak w poprzednim przypadku, wyładowują swoje emocje na rówieśnikach, zwierzętach albo na sobie samym.
Po trzecie stosowanie agresywnych zachowań przez rodziców, w stosunku do innych ludzi oraz bliskich. Któż inny jak nie mama czy tata są wzorem do naśladowania na pewnym etapie życia małego człowieka? Od kogo dziecko ma uczyć się zachowań w stosunku do innych ludzi? Dziecko powiela wzorce wyuczone w domu rodzinnym, naśladuje postawy i poglądy rodziców. To co będzie obserwowało w domu i to, czego się w nim nauczy będzie przejawiać w dorosłości. Jeśli mały człowiek będzie widział w domu zachowania agresywne, wówczas sam będzie takie stosował ponieważ będzie uważał, że są one normalne i naturalne. W odniesieniu do autoagresji można powiedzieć, że dziecko przyglądające się agresji rodziców np. w stosunku do siebie (kłótnie małżeńskie) będzie odczuwało lęk i frustrację, które z czasem będą się kumulować, a niemożność poradzenia sobie z nimi będzie się przejawiała zachowaniami autoagresywnymi.
Po czwarte nadmierne stosowanie zakazów, nakazów i ograniczeń względem dziecka. Nie mowa tutaj o tym, że należy pozwalać dziecku robić co mu się podoba i spełniać każdą jego zachciankę, ale o tym, że u dziecka które na każdym kroku spotyka się z jakimś zakazem rodzi się gniew, złość i frustracja, która wywołuje najczęściej agresję. Dziecko, które nie może zaspokoić swoich potrzeb ruchowych czy też poznawczych będzie się buntowało i złościło, a jego uczucia będą wyrażały się w zachowaniach agresywnych zarówno względem swoich rodziców jak i samego siebie.
Po piąte nadmierne stosowanie kar, które również budzą agresję. Wydawać by się mogło, że wymierzenie kary za agresję np. w stosunku do kolegi czy koleżanki poskutkuje jej zahamowaniem. W rzeczywistości jest jednak inaczej. U dziecka nadmiernie karanego, pojawia się coraz większa frustracja która ponownie rodzi agresję a zamierzony efekt staje się zupełnie odwrotny. Bardzo często dziecko karane przez rodzica (zarówno przemocą fizyczną jak i psychiczną), samo staje się oprawcą dla rówieśników czy zwierząt oraz dla siebie samego.
Według badań większość rodziców dzieci agresywnych przejawia takie zachowania jak krzyk, stosowanie kar fizycznych czy agresja w wychowaniu oraz tzw. proces zniewolenia rodzinnego, w którym cele, pragnienia i potrzeby są uzyskiwane poprzez groźby i rozkazy. Aby uniknąć zachowań zarówno agresywnych jak i autoagresywnych należy pamiętać o wzajemnym szacunku, zrozumieniu, cieple i miłości zarówno wśród małżonków jak i względem swoich dzieci ponieważ mały człowiek będzie odwzorowywał takie zachowania w stosunku do rodziców oraz innych ludzi, a co najważniejsze wejdzie w dorosłe życie z pozytywnym kapitałem odnoszącym się do więzi i relacji międzyludzkich.
Depresja – kto z nas nie słyszał tego pojęcia? Kto z nas choćby raz w życiu nie użył tego słowa do określenia swojego nastroju? Ale czy tak naprawdę wiemy czym ona jest? Czym się objawia? Czy termin ten nie jest nadużywany w dzisiejszych czasach? Czy nie stosuje się go nadmiernie, do zobrazowania obniżonego nastroju? O tym opowiemy w poniższym artykule.
Zespół depresyjny to połączone ze sobą zaburzenia afektu, napędu psychoruchowego oraz funkcji autonomicznego układu nerwowego, odpowiedzialnego za podstawowe procesy życiowe takie jak oddychanie czy krążenie. Głównymi objawami jest smutek, przygnębienie i apatia dlatego bardzo często można go pomylić z chwilowym obniżeniem nastroju. Ważna w tym przypadku jest dobra diagnoza tej choroby. Niepokojącym objawem powinien być tutaj czas trwania przygnębienia oraz to, że codzienne funkcjonowanie człowieka zostaje zdezorganizowane.
Najważniejszymi objawami w depresji są obniżony, negatywny nastrój, utrata zainteresowań oraz przyjemności które kiedyś sprawiały radość, wzmożona męczliwość. Oprócz tych objawów bardzo często wyróżnia się dodatkowe symptomy tej choroby jak:
Chory na depresję często szuka samotności, jest apatyczny, nie chce i nie podejmuje żadnych aktywności życiowych, negatywnie ocenia siebie, wyolbrzymia problemy, jest rozdrażniony i często agresywny. Ponadto w depresji zwykle pojawiają się zaburzenia somatyczne takie jak zaburzenia snu, związane z bezsennością, z nadmierną potrzebą snu, obniżony lub nadmierny apetyt, bóle głowy, zmęczenie, obniżenie popędu seksualnego, spadek lub wzrost masy ciała czy problemy z cyklem miesięcznym u kobiet. Najistotniejszy jest jednak tutaj, jak już było wspominane czas trwania obniżonego nastroju, aby zdiagnozować depresję objawy muszą występować nieprzerwanie co najmniej przez 2 tygodnie.
Wyróżnia się kilka typów zespołu depresyjnego a są to:
a) Depresja duża
Typowa postać i najbardziej znany rodzaj depresji. Występują tu najczęściej wszystkie wyżej opisane objawy. Chory odczuwa długotrwały smutek, apatię i przygnębienie, które nie pozwalają mu normalnie funkcjonować. Podejmowane kiedyś aktywności nie sprawiają już przyjemności, a samoocena chorego obniża się i wprawia w poczucie beznadziejności. Inne nazwy stosowane do określenia dużej depresji to choroba afektywna jednobiegunowa i depresja endogenna.
Depresja atypowa charakteryzuje się nietypowymi dla depresji dużej objawami. Oprócz obniżonego nastroju chory może mieć podwyższony apetyt i jego masa ciała może ulec zwiększeniu, co jest mniej typowym objawem niż utrata wagi. Można powiedzieć, że w tej postaci depresji u chorego mogą pojawić się specyficzne i niekonwencjonalne symptomy tej choroby, trudne do zdiagnozowania.
Depresję psychotyczną cechują urojenia lub halucynacje, które występują w psychozach. U chorych na ten rodzaj depresji dużej najczęściej spotyka się urojenia klęski, winy czy hipochondryczne urojenia negacji. Depresja psychotyczna może być często mylona ze schizofrenią, dlatego istotna jest tutaj dokładna diagnoza chorego.
Depresja poporodowa, w której objawy są takie same jak w depresji dużej, wyróżnia się momentem w którym się pojawia, a więc jest to okres poporodowy. Jej przyczyną są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie młodej matki oraz wyzwania związane z opieką i wychowaniem dziecka, z którymi musi się zmierzyć.
Depresja popołogowa, występująca znacznie rzadziej jest wynikiem nieleczonej depresji poporodowej. Jej objawy to te same symptomy występujące w depresji dużej, myśli samobójcze oraz urojenia i halucynacje.
Przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju również cechuje przygnębienie, smutek i rozdrażnienie, są one jednak znacznie silniejsze niż w zespole napięcia przedmiesiączkowego zwanym PMS.
b) Choroba afektywna dwubiegunowa
Zwana inaczej zaburzeniem maniakalno – depresyjnym, charakteryzuje się pojawiającymi się naprzemiennie epizodami depresji i manii. W tym zaburzeniu chory czasem odczuwa i przeżywa obniżony nastrój, smutek. Ma epizod depresji, czasem znajduje się na drugim biegunie i odczuwa radość, euforię i podniecenie wtedy mówi się o epizodzie manii. Te dwa stany przeplatają się ze sobą, stojąc z boku można widzieć to jako dwie zupełnie odmienne osobowości chorego. Podczas depresji chory odczuwa te same objawy, które cechują depresję dużą, zaś podczas manii jest pobudzony zarówno psychicznie jak i motorycznie.
Szybkie zmiany cyklu cechuje przede wszystkim częste zmiany epizodów depresji i manii, co najmniej 4 epizody na rok.
Stany mieszane to nakładanie się depresji i manii na siebie, występowanie tych dwóch zaburzeń jednocześnie, może pojawić się tutaj depresja pobudzona oraz mania lękowa.
Cyklotymia to spokojniejsza postać zaburzenia maniakalno – depresyjnego, ze stanami hipomanii oraz depresji łagodnej występującymi naprzemiennie, jednak zmieniającymi się szybko.
c) Dystymia
Jest to łagodniejsza forma depresji, która jednak trwa przez długi czas. Chory nie odczuwa radości, szczęścia i nie pamięta chwil kiedy takie emocje przeżywał, nie jest towarzyski i nie lubi podejmować żadnych aktywności, cechuje go pesymizm, negatywne spostrzeganie rzeczywistości oraz przyszłości. Ten typ depresji jest nazywany inaczej małą depresją.
d) Sezonowe zaburzenia afektywne
Są to zaburzenia depresyjne pojawiające się okresowo, są zależne od pory roku i najczęściej występują w październiku i listopadzie. U wielu chorych na to zaburzenie zauważa się całkowite ustąpienie objawów choroby lub wystąpienie objawów manii na wiosnę, w miesiącach marzec i kwiecień. Wydaje się też, że choroba ta ma związek ze skracaniem i wydłużaniem się dni w ciągu roku. Chorzy na to zaburzenie wykazują takie symptomy jak wyczerpanie, wzmożona potrzeba snu, zwiększony apetyt, wzrost wagi. Ten rodzaj depresji trwa zwykle około 5 miesięcy, istnieje również odwrotne zaburzenie do tego typu depresji a mianowicie, osoby z odwrotnym SAD wykazują depresję w lato a w zimę następuje u nich remisja objawów. Jedną z ciekawych technik stosowanych do leczenia tego rodzaju depresji jest leczenie światłem, które przynosi pozytywne skutki.
Istotne w depresji są czynniki genetyczne, osoby u których w rodzinach występowała już depresja, mają większe szanse na pojawienie się u nich tej choroby, jednak nabyte i utrwalone cechy osobowości albo cechy zaczerpnięte ze środowiska rodzinnego również mogą wpływać na powstawanie zespołu depresyjnego.
Bardzo często przyczyną depresji są zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników, a zwłaszcza serotoniny i noradrenaliny. Co jeszcze ważne, depresja może wytworzyć się zarówno u osób dorosłych jak i młodych, co jest coraz częstszym zjawiskiem w dzisiejszych czasach. W literaturze przedmiotu mówiąc o przyczynach powstawania depresji bardzo często mówi się o modelu biopsychospołecznym, według którego zespół depresyjny powstaje z kilku czynników jednocześnie – biologicznego, psychologicznego i społecznego. Czynniki biologiczne to np. geny, poziom noeuroprzekaźników, czynniki psychologiczne to relacje rodzinne czy trudne sytuacje pojawiające się w naszym życiu oraz strategie radzenia sobie z nimi, czynniki społeczne to zaś wsparcie społeczne czy sytuacja zawodowa.
Na przyczyny depresji należy patrzeć holistycznie ujmując wszystkie wymienione wyżej czynniki. Leczenie depresji jest niezmiernie ważne ze względu, chociażby pojawiających się często myśli a nawet prób samobójczych. Terapia osób chorych na depresję polega głównie na farmakoterapii oraz psychoterapii.
Ważne również jest wsparcie ze strony bliskich osób. Należy jednak pamiętać, że choroba ta jest chorobą ciężką i wymagającą długotrwałego leczenia, a efekty stosowanych terapii może być widać dopiero po długim czasie.
Emocje są nieodłącznym elementem naszego życia, rodzimy się z nimi, towarzyszą nam w wielu sytuacjach i doświadczeniach życiowych i są przypisane do naszej ludzkiej natury.
Według psychologii każdy z nas rodzi się z pewną grupą emocji podstawowych a są to strach, złość, smutek, radość i wstręt. Każda inna emocja czy uczucie pojawia się dopiero w toku rozwoju sfery emocjonalnej człowieka.
A jak dzieci radzą sobie z emocjami? Jak możemy im pomóc w ich rozwoju? Jakie są metody rozładowujące negatywne odczucia u dzieci?
Najczęstszymi i naturalnymi sposobami radzenia sobie z emocjami, przede wszystkim tymi negatywnymi, stosowanymi przez dzieci są mechanizmy obronne takie jak:
Jak możemy pomóc dziecku w rozwoju emocji? I dlaczego rodzic jest tak ważną postacią przy nauce rozpoznawania uczuć przez dziecko?
Młody człowiek ucząc się nowych rzeczy, zapatruje się na swoich rodziców, są oni dla niego wzorami godnymi naśladowania, jest tak również i w przypadku nabywania umiejętności identyfikowania emocji. Dziecko wymaga swego rodzaju odbicia – ?lustra? w którym mogłoby odnaleźć swoje uczucia ale też i możliwości, oraz które mogłoby poddać analizie. Odbiciem czy lustrem można nazwać tutaj rodziców tego dziecka. Przykładem może być odczuwanie przez dziecka złości. Rodzic widząc to ?odbija? jego złość poprzez zauważenie i zaakceptowanie tej emocji. Dziecko otrzymuje przyzwolenie, może wyrazić to uczucie na swój sposób, może poradzić sobie z nim ale przede wszystkim wie, że taka emocja może istnieć.
Powody dla których ważna jest pomoc w identyfikacji uczuć u dziecka:
Rozwój sfery emocjonalnej dziecka jest niezwykle istotny w późniejszym życiu dorosłego człowieka. Odpowiednie wychowanie pomaga rozwinąć tę sferę i wzmacnia umiejętność identyfikowania emocji przez dziecko. Najważniejsza w tym jest pomoc rodzica, który uczy dziecko rozpoznawać i przeżywać to co ono w tym momencie czuje i przeżywa. Prostym przykładem może być zdanie wypowiedziane do dziecka ?Wygląda na to, że jesteś zły?, rodzic komunikuje, że zauważył pojawiającą się emocję, zidentyfikował ją oraz nazwał, dziecko w tym momencie odpowiada ?ja nie jestem tylko zły, ja jestem wściekły? młody człowiek podążając dalej za rodzicem, również rozpoznał emocję i ubrał ją w słowa. Za pomocą tych słów mały człowiek wyraził w sposób symboliczny to co odczuwa i przeżywa w tym momencie.
Wyrażanie emocji u dzieci jest bardzo ważne w toku ich rozwoju.
Jak rodzic może sobie poradzić z uczuciami swojego dziecka? Kilka zasad dobrej komunikacji z dzieckiem oraz pomocy w rozpoznawaniu emocji przez nie według J. Sakowskiej:
Metody radzenia sobie z negatywnymi emocjami u dzieci:
W wielu różnych sytuacjach życiowych każdy z nas może odczuwać strach. Jest on bardzo często nieodłącznym komponentem adaptacyjnym przy nowych sytuacjach życiowych. To właśnie strach przygotowuje nas do reagowania na zagrożenie poprzez walkę lub ucieczkę, zaś lęk komunikuje nam, że możliwe jest pojawienie się takiego zagrożenia. Taki lęk którego siła jest umiarkowana bardzo często określany jest mianem pozytywnego – wpływającego dodatnio zarówno na uczenie się jak i przystosowanie do nowej sytuacji. W niektórych przypadkach jednak siła tego lęku jest znacznie większa a on sam pojawia się często, powoduje dezorganizację życia jednostki, przysparza wielu cierpień i przeszkadza w wykonywaniu czynności dnia codziennego. Taka postać lęku nabiera znaczenia lęku patologicznego, a więc można tutaj mówić o pojawieniu się zaburzeń lękowych.
Charakteryzując zaburzenia lękowe należy najpierw rozdzielić pojęcie lęku od strachu oraz przybliżyć czym dokładniej jest każde z tych terminów. Na strach składają się trzy elementy: fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy, które jednak nie zawsze muszą wystąpić wspólnie, mogą pojawić się dwa z nich bądź nawet i tylko jeden. Komponent fizjologiczny to nic innego jak przyspieszone tętno, ucisk w klatce piersiowej, nieostre widzenie czy też np. przyspieszona perystaltyka jelit. Składnik behawioralny to zaburzenia w zachowaniu np. jąkanie się czy powtarzanie pewnych czynności. Ostatni składnik a mianowicie składnik poznawczy to pojawiające się myśli o rzeczywistym niebezpieczeństwie oraz wszelakie zniekształcenia procesów poznawczych typu przewidywanie przyszłości czy katastrofizowanie. W lęku można wyróżnić wszystkie składowe o których mowa wyżej. Jaka jest zatem różnica pomiędzy lękiem a strachem? A więc, w lęku komponent poznawczy przybiera nieco inną formę niż w omawianym wcześniej strachu. W tym przypadku myśli jakie rodzą się w głowie jednostki dotyczą nierealnego i nieokreślonego zagrożenia. Mówiąc kolokwialnie osoba nie wie czego się boi, a jej lęk nie ma sprecyzowanej przyczyny. W zaburzeniach lękowych to właśnie lęk jest głównym objawem występującym w tego typu zaburzeniach, może przybierać różne postacie ale zawsze będzie związany z brakiem realnego niebezpieczeństwa.
Definicja zaburzeń lękowych podaje, że są to przesadne reakcje lękowe na nieistniejące w rzeczywistości zagrożenie bądź przecenianie pojawiającego się realnie niebezpieczeństwa, które mają wpływ na myśli, emocje oraz funkcjonowanie jednostki. Postrzeganie sytuacji przez jednostkę jest w tym przypadku irracjonalne. Zaburzenia te są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych i zazwyczaj dotykają kobiet, jednak diagnozuje się je u obu płci, zarówno u osób młodych jak i starszych oraz u dzieci. Wraz z zaburzeniami lękowymi mogą współistnieć inne zaburzenia psychiczne np. depresja czy uzależnienia od różnych środków psychoaktywnych, bardzo często również u osób chorych na te zaburzenia występują jednocześnie ich różne postacie. Wyróżnić można kilka typów tych zaburzeń, które zostaną pokrótce poniżej scharakteryzowane, a mianowicie są to: zaburzenia lękowe w postaci fobii (agorafobia, fobia społeczna, specyficzne postacie fobii), inne zaburzenia lękowe (zaburzenie lękowe z napadami paniki, uogólnione zaburzenie lękowe, mieszane zaburzenie depresyjne i lękowe, inne), zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (zaburzenie z przewagą myśli (obsesji) czy ruminacji natrętnych, zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (kompulsje), myśli i czynności natrętne, mieszane).
Fobie: są uwarunkowane sytuacyjnie, ich przejawy to pojawiający się wszechobecnie, nierealny lęk na czynnik, który go wyzwala np. może to być pająk, ciemności, zamknięte pomieszczenia oraz wystąpienie specyficznych, silnych i niekontrolowanych reakcji na ten bodziec. Osoby cierpiące na tego rodzaju zaburzenia są świadome swoich nadmiernych i irracjonalnych lęków, a sytuacje czy przedmioty wywołujące lęk są przez te osoby unikane. Takie zachowania jednak ograniczają w znacznym stopniu normalne funkcjonowanie życia człowieka. W fobiach przyczyna czy źródło lęku jest tutaj jasno sprecyzowane, jednak rzeczywiste niebezpieczeństwo ze strony bodźca jest nieokreślone a co więcej można powiedzieć, że jest nikłe lub w ogóle nie istnieje. Agorafobia to lęk przed otwartymi przestrzeniami, osoby cierpiące na ten rodzaj fobii obawiają się braku pomocy ze strony społeczeństwa w momencie napadu paniki lub braku możliwości ucieczki z miejsc zatłoczonych. Fobia społeczna przejawia się lękiem przed znajdowaniem się w centrum uwagi innych ludzi i byciem przez nich ocenianym lub krytykowanym, występuje w małych grupach społecznych w przeciwieństwie do agorafobii. Specyficzne postacie fobii to np. lęk przed wysokościami, przed wodą, przed zwierzętami, przed burzą czy przed krwią, są one związane z lękiem wywołanym przez konkretną sytuację czy przedmiot.
Inne zaburzenia lękowe: w których wyróżniamy najczęściej zaburzenie lękowe z napadami paniki oraz tzw. lęk uogólniony. Napady paniki charakteryzują się powtarzającymi się atakami lęku, są nieprzewidywalne i niekontrolowane. Występują przy tym pewne objawy somatyczne np. trudności w oddychaniu, kołatanie serca czy zawroty głowy, pojawiają się uporczywe myśli o śmierci. Chory zapędza się w tzw. mechanizm błędnego koła – lęk wywołuje objawy somatyczne, zaś objawy somatyczne potęgują lęk. Bardzo często napady paniki współwystępują z fobiami, zaś w okresach bezobjawowych pojawia się lęk związany z oczekiwaniem na atak paniki. Uogólnione zaburzenie lękowe objawia się stałym odczuwaniem lęku, który nie jest związany z żadnymi sytuacjami ani przedmiotami, nie występują tutaj również napady paniki. Osoba chora na ten typ zaburzenia lękowego uważa, że świat jest niebezpieczny, pomimo żadnych oznak zagrożenia odczuwa ciągły niepokój związany np. z utratą własnego zdrowia lub zdrowia bliskich mu osób. Lęk tutaj jest stały, przewlekły, utrzymuje się przez dłuższy czas – co najmniej 6 miesięcy. Chory zamartwia się, ma poczucie, że coś złego się wydarzy lecz sam nie wie co i czego się boi. Ciągłe napięcie może prowadzić do nadmiernego pobudzenia wegetatywnego organizmu, pojawiają się bóle głowy, zaburzenia snu, męczliwość itp. a co za tym idzie inne problemy ze zdrowiem.
Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne: są to pojawiające się niechciane i natrętne myśli tzw. obsesje, z których tworzą się przymusowe i natrętne działania tzw. kompulsje. A więc przybliżając, osoba chora na tego typu zaburzenia odczuwa uporczywe myśli najczęściej związane z lękiem przed brudem czy zarazkami po czym jest zmuszona, w jej mniemaniu, do np. ciągłego mycia rąk – natrętne czynności. Kompulsje są tutaj zazwyczaj odpowiedzią na obsesje i tworzą pewnego rodzaju rytuały – mycie rąk lub też czynności umysłowe – liczenie, a ich funkcją jest przede wszystkim obrona przed pojawiającym się lękiem. Zarówno natrętne myśli jak i natrętne działania są dalece przejmujące i wywołują cierpienie psychiczne osobom chorym, przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu i zwykłym wykonywaniu codziennych czynności.
Jak zatem leczyć zaburzenia lękowe?
Najczęściej stosowanymi w tych czasach metodami są terapia behawioralna oraz psychofarmakoterapia. Bardzo ważna wydaje się edukacja chorego związana z poznaniem mechanizmów wywołujących zaburzenia lękowe oraz takich które pojawiają się w przebiegu tej choroby, czym tak naprawdę jest lęk oraz zaburzenia lękowe. Jeśli chodzi o terapię behawioralną stosuje się w niej zazwyczaj trzy metody – relaksacyjne lub systematycznej desensytyzacji, ekspozycyjne i poznawcze. Chory uczy się kontrolować fizyczne objawy lęku poprzez relaksację mięśni oraz monitorowanie swojego oddechu, metoda desensytyzacji polega na wyobrażaniu bodźców wywołujących lęk u pacjenta w stanie relaksacji, ma to na celu usunięcie reakcji unikania w momencie pojawienia się bodźca lękowego. Metody ekspozycyjne polegają na konfrontowaniu chorego z sytuacjami lub przedmiotami wywołującymi u niego lęk. Bardzo istotne jest tutaj wcześniejsze silne i głębokie przygotowanie pacjenta do tej sytuacji. Celem tej metody terapii jest nauczenie chorego alternatywnego sposobu reagowania na bodziec lękotwórczy, a więc wykształcenie u niego innego niż dotychczas radzenia sobie z lękiem oraz wyuczenie umiejętności kontrolowania i kierowania reakcją lęku oraz paniki. Metody poznawcze pomagają w przeformułowywaniu lękowych myśli, mają one na celu doprowadzenie osoby do innego – rzeczywistego postrzegania sytuacji. Zwykle w zaburzeniach lękowych myśli pacjentów są katastroficzne, negatywne, nierealne i przesadzone, dlatego też ta metoda polega na ich reinterpretowaniu, zamienianiu ich na myśli pozytywne i realne. Bardzo często w zaburzeniach lękowych stosuje się farmakoterapię, wydaje się ona być niezbędna ponieważ większość tych zaburzeń ma podłoże biologiczne. Najczęściej stosowane są leki antydepresyjne oraz anty-lękowe. Jednak przy zastosowaniu farmakoterapii istotne jest uświadomienie choremu działania używanych przez niego leków oraz ich skutków ubocznych.
Jak więc widać istnieje wiele metod pomagających osobom chorym na zaburzenia lękowe, jednak niewątpliwie ważna wydaje się w tym miejscu dobra diagnoza i efektywna pomoc w walce z tą chorobą. W każdym z nas jest odrobina lęku jednak ?najgorszy jest lęk przed czymś czego nie można nazwać. Na lęk bez imienia nie pomagają nawet strzykawki.? J.L. Wiśniewski.
Psychoza jest terminem określającym patologiczne zachowania, mowa tutaj przede wszystkim o zachowaniach gdzie obraz rzeczywistości jest zniekształcony. Nie rozpatruje się jej jednak jako osobnej jednostki chorobowej ponieważ jej przyczyny mogą mieć różne podłoże. Psychoza występuje najczęściej u osób młodych, zarówno u kobiet jak i mężczyzn, około 3% osób doświadcza epizodu psychotycznego, zaś 1% osób przechodzi schizofrenię. Osoby doznające psychozy spostrzegają rzeczywistość nierealnie, odbierają bodźce które tak naprawdę nie istnieją, słyszą, widzą i czują rzeczy których nie ma, mają zaburzony krytycyzm – nie są świadome swojej choroby, uważają że to co percypują jest rzeczywiste i realne. Jak już było wspominane przyczyn tego zaburzenia jest wiele, mogą to być nieprawidłowości w obrębie mózgu, mowa tutaj o zakłóceniach w działaniu neurotransmiterów i ich neuroprzekaźników – dopaminy oraz serotoniny – tzw. psychoza somatogenna. Inne przyczyny to działanie narkotyków lub alkoholu (zwykle u osób uzależnionych od alkoholu) mówi się wtedy o psychozie intoksykacyjnej, również jako objaw wtórny depresji jest to psychoza depresyjna, epizod psychozy może pojawić się również u osób starszych mających problemy z pamięcią, zaś jeśli chodzi o takie jednostki chorobowe jak schizofrenia czy zaburzenia schizoafektywne ich przyczyn należy szukać w genetyce, psychologii lub środowisku.
Czym tak naprawdę objawia się psychoza?
W psychozie zaburzenia w odbiorze rzeczywistości występują na kilku płaszczyznach – myśleniu i wypowiedziach, percepcji bodźców zmysłowych, zachowaniu oraz na płaszczyźnie odczuwania i odbierania emocji. Tok myślenia osób z psychozą jest nieuporządkowany, niejasny, niespójny i zdezorganizowany. Wpływa to na koncentrację uwagi, która jest zakłócona, umiejętność zapamiętywania czy problemy z komunikacją. W późniejszym etapie choroby osoba taka szybko przeskakuje z tematu na temat, jej wypowiedzi są niezrozumiałe i bez związku. W wypowiedziach chorych na psychozę mogą pojawiać się treści dziwne, niezgodne z rzeczywistością, takie osoby mogą być przekonane, że są prześladowane czy obserwowane, że ich myśli są obce, a społeczeństwo rozmawia o nich i ich lustruje. Takie objawy nazywane są urojeniami i występują bardzo często w psychozach. Jeśli chodzi o sferę zmysłową w odbiorze rzeczywistości to osoba z psychozą może słyszeć głosy, czuć dotyk na skórze, widzieć różne rzeczy czy osoby które tak na prawdę nie istnieją w rzeczywistości jednak osoba ta jest całkowicie przekonana, że jest to prawdziwe. Takie zaburzenia spostrzegania zmysłowego nazywane są halucynacjami. Zachowanie osób z psychozami zwykle jest bardzo chaotyczne, poprzez takie zachowanie człowiek nie jest w stanie wykonywać codziennych czynności, zaś przez brak higieny osobistej jego wygląd zewnętrzny staje się zaniedbany, niechlujny. Bardzo często chorzy ubierają się w sposób niekonwencjonalny, budzący zdziwienie, noszą ubrania nieadekwatne do pory roku, a ich zachowanie jest niedostosowane do sytuacji. Jeśli chodzi o płaszczyznę emocjonalną, uczucia osób z psychozą bardzo często ubożeją, a ekspresja ich emocji może być zupełnie niestosowna, pojawia się tzw. chłód emocjonalny – problemy z wyrażaniem i odczuwaniem uczuć.
Bardzo często zanim pojawią się główne objawy psychozy u osób chorych można zauważyć zaburzenia snu, apetytu, trudności ze skupianiem uwagi, obniżoną energię, brak motywacji, trudności z podejmowaniem decyzji, zmiany nastroju, apatię, lęk, izolowanie się od społeczeństwa, problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji, zaburzenia pamięci.
W psychozie wyróżnić można trzy jej etapy, a mianowicie:
Wyróżnić można kilka typów psychoz, najczęściej są to schizofrenia, zaburzenie schizoafektywne, psychoza reaktywna oraz psychoza egzogenna. Pokrótce zostaną one poniżej scharakteryzowane.
Schizofrenia: jest to choroba którą ciężko opisać w skrócie, jest ona jednym z najcięższych zaburzeń psychicznych, z którym chorzy muszą borykać się przez całe swoje życie. Są momenty remisji objawów, jednak chcąc wrócić do normalnego życia i funkcjonowania choroba ta wymaga ciągłego leczenia, stałej farmakoterapii oraz nieustannej opieki medycznej. Przyczyny tej choroby nie są do tej pory poznane, istnieją różne hipotezy mówiące o podłożach tej choroby jednak żadne z nich nie zostały poparte badaniami i udowodnione. Najczęściej zapadają na nią osoby młode, wkraczające w wiek dojrzewania, częściej mężczyźni niż kobiety, a potocznie mówi się, że jest to choroba ludzi młodych oraz ?bogatych i biedaków?. Badania pokazują, że może być ona dziedziczona, wystąpienie schizofrenii w rodzinie zwiększa ryzyko zachorowania na to zaburzenie. Istnieje kilka podtypów tej choroby – paranoidalna, hebefreniczna, katatoniczna, prosta, rezydualna i niezróżnicowana. Schizofrenia paranoidalna charakteryzuje się głównie urojeniami i halucynacjami, chory czuje się np. obserwowany, prześladowany, słyszy głosy, szepty, które go oceniają i krytykują, a wszyscy wokół mówią o nim i go śledzą. W tym typie schizofrenii na drugi plan schodzą takie objawy jak zaburzenia myślenia, wypowiedzi czy afektu. Ta postać ujawnia się najpóźniej. Schizofrenia hebefreniczna objawia się głównie zaburzeniami nastroju, napędu psychoruchowego oraz zaburzeniami myślenia, rokowanie w tej postaci choroby jest niekorzystne. Schizofrenia katatoniczna cechuje się zaburzeniami w sferze psychomotorycznej, chory może być nadmiernie pobudzony a może znajdować się w stanie stuporu katatonicznego lub giętkości woskowej. Ten rodzaj choroby wykazuje pozytywne rokowanie. Schizofrenia prosta – to postać schizofrenii trudna do rozpoznania, początek choroby jest bardzo łagodny ale prowadzi do zmian zachowania oraz izolacji społecznej. Schizofrenię rezydualną diagnozuje się wraz z długoterminowym przebiegiem schizofrenii. Nie pojawiają się tutaj urojenia ani halucynacje, a dominują tzw. objawy negatywne, dziwne i absurdalne zachowania. Schizofrenia niezróżnicowana wyróżnia się tym, że pojawiają się zmieszane objawy z pozostałych podtypów schizofrenii omówionych powyżej, takie przy których nie można jednoznacznie sklasyfikować danej jednostki chorobowej do występujących typów.
Zaburzenie schizoafektywne: charakteryzuje się połączeniem objawów z grupy zaburzeń afektywnych z objawami schizofrenii. Objawy pojawiają się różnie, często występują okresy bezobjawowe. Najczęściej choroba ujawnia się po 40 roku życia. Zaburzenia te mają często korzystniejszy przebieg niż zaburzenia schizofreniczne. U chorego na to zaburzenie najczęściej występują zarówno urojenia, halucynacje jak i depresja lub mania. Objawy mogą występować wspólnie lub też mogą pojawiać się osobno okresami. Wyróżnia się takie podtypy jak: typ depresyjny, typ maniakalny i typ mieszany. Podobnie jak w przypadku schizofrenii, zaburzenie schizoafektywne jest chorobą przewlekłą, wymagającą stałej opieki i kontroli lekarskiej oraz stałej farmakoterapii.
Psychoza reaktywna: pojawia się po przeżyciu trudnych, traumatycznych i dalece stresujących sytuacjach i wydarzeniach życiowych. Osoby z takim typem psychozy doświadczają urojeń, halucynacji i innych objawów psychoz po trudnych doświadczeniach takich jak wypadek czy śmierć bliskiej osoby. W tym typie psychozy objawy przechodzą same a choroba mija.
Psychoza egzogenna: charakteryzuje się tym, że powstaje z takich przyczyn jak zażywanie dopalaczy, narkotyków, nadużywanie alkoholu, zatrucia grzybami, nadużywanie leków czy urazy mózgu. Cechuje ją ostry przebieg, najczęściej występują zaburzenia świadomości tzw. zespół majaczeniowy lub zespół splątaniowy. Leczenie tego typu psychozy jest zależne od przyczyny jej wystąpienia, podobnie jak w przypadku rokowania oraz przebiegu choroby. Najczęściej jednak do leczenia tej grupy psychoz stosuje się farmakoterapię neuroleptykami, które usuwają objawy pozytywne, lęk i pobudzenie motoryczne.
Na czym polega leczenie psychoz?
Najczęściej psychozy leczone są farmakologicznie. Stosuje się leki przeciwpsychotyczne a więc nauroleptyki, hamujące pojawianie się objawów pozytywnych – urojeń i halucynacji. Jest to główny rodzaj leczenia tej grupy zaburzeń. Można również stosować psychoterapię, jest ona jednak tylko dodatkową metodą terapeutyczną w tym przypadku. Istotne, ze względu na ryzyko wystąpienia depresji, prób samobójczych czy agresji i przemocy, jest szybkie rozpoznanie choroby, poddanie się leczeniu i stosowanie się do zaleceń lekarzy.
Psychozy są grupą chorób zaliczaną do ciężkich i niemożliwych do całkowitego wyleczenia jak w przypadku schizofrenii, można jednak funkcjonować z nimi normalnie, pracować, uczyć się i wykonywać codzienne czynności, należy jednak pamiętać o zażywaniu leków i kontrolowaniu swojego stanu zdrowia.
F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera
F01 – Otępienie naczyniowe
F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej
F03 – Otępienie bliżej nieokreślone
F04 – Organiczny zespół amnestyczny
F05 – Majaczenie
F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną
F06.1 – Organiczne zaburzenie katatoniczne
F07 – Organiczne zaburzenia osobowości i zachowania
F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera
Pierwszymi symptomami tego typu otępienia są zaburzenia poznawcze tj. zaburzenia pamięci, myślenia, uwagi i spostrzegania. Występują tutaj takie objawy jak zaburzenia pamięci świeżej, w późniejszym przebiegu choroby pojawiają się również zaburzenia pamięci trwałej, kolejny objaw to zaburzenie umiejętności logicznego i sensownego sądzenia, myślenia abstrakcyjnego, myślenie charakteryzuje się spowolnieniem i rozwlekłością, a jego transfer jest zmniejszony. W chorobie tej wykonywanie codziennych czynności sprawia trudność podobnie jak przyswajanie i przetwarzanie informacji. Częstym symptomem występującym w tym otępieniu jest również apatia, która jest bardzo uporczywa i należy traktować ją poważnie. Otępienie to ma wolny początek oraz postępujący przebieg, dlatego też szybkie zdiagnozowanie i podjęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szansę na spowolnienie rozwoju tej choroby. Do objawów somatycznych, które mogą wystąpić w tym rodzaju otępienia są zaburzenia neurologiczne, a w tym odruchy pierwotne – ryjkowy, ssania, chwytny, dłoniowo – bródkowy oraz zaburzenia ruchowe takie jak sztywność, drżenie, bradykineza czy hipokineza. W późniejszym przebiegu choroby mogą pojawić się takie objawy jak nietrzymanie moczu i stolca, mioklonie, rzadko napady padaczkowe, kacheksja, przykurcze zgięciowe rąk i nóg. Bardzo często choroba ta przed jej zdiagnozowaniem przebiega skrycie, pacjent może funkcjonować z nią przez lata nie będąc świadomym jej istnienia. Bardzo istotne w chorobie Alzheimera jest rozróżnienie jej na chorobę o wczesnym i późnym początku. Przed 65 rokiem życia diagnozuje się tę o wczesnym początku, zaś w późniejszym wieku chorobę Alzheimera o późnym początku. Im wcześniejsza diagnoza tym gorsze rokowania – szybciej pojawiają się cięższe objawy i choroba przebiega gwałtowniej. W literaturze przedmiotu można znaleźć trzy stadia choroby Alzheimera, które są zależne od objawów, a są to mianowicie:
Otępienie w chorobie Alzheimera występuje u 15-20 % osób chorych genetycznie i w tych przypadkach związane jest z co najmniej 4 różnymi genami w chromosomach. Jej przyczyny i powstawanie nie są jednak dobrze poznane, jak do tej pory. Jedna z teorii mówi, że wiąże się ona z plakami i splątkami neurofibrylarnymi w mózgu. Istnieje kilka hipotez dotyczących powstawania tej choroby min. hipoteza cholinergiczna, amyloidowa czy tau jednak nigdy nie zostały one potwierdzone. Jeśli chodzi o leczenie choroby Alzheimera, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Nie została poznana żadna terapia czy leczenie które zatrzymałoby chorobę lub też odwróciło jej postępowanie. Choroba ta jest nieuleczalna stosuje się w niej leczenie farmakoterapeutyczne, psychospołeczne i opiekę nad chorym. Jedynym skutecznym sposobem na opóźnienie ograniczenia funkcji poznawczych są ćwiczenia umysłowe np. ćwiczenie pamięci oraz fizyczne.
W literaturze przedmiotu stosuje się zamiennie określenia ?otępienie naczyniowe?, ?otępienie miażdżycowe? i ?otępienie wielozawałowe?. Ten rodzaj otępienia w swoich objawach nie różni się znacznie od otępień zwyrodnieniowych – otępienia w chorobie Alzheimera czy przy chorobie Picka. Jedynymi symptomami, które wskazują na ten rodzaj demencji jest przebieg choroby, dodatkowe objawy psychopatologiczne, neurologiczne czy też wyniki badań obrazowych. Według ICD-10 otępienie naczyniowe można podzielić na :
Przyczyną pierwotną otępienia naczyniowego jest uszkodzenie w okolicach kory mózgu lub połączeń pomiędzy tymi okolicami, a więc nieprawidłowe działanie naczyń w mózgu. Poprzez te dysfunkcje tworzą się zaburzenia funkcji poznawczych, które są głównym komponentem otępienia naczyniowego.
Symptomami mogącymi zwiastować tę choroby i pojawiającymi się jeszcze przed objawami stricte z nią związanymi, są bóle oraz zawroty głowy, ciągłe uczucie zmęczenia oraz nocne poczucie lęku ale również napady niedokrwienne, które po jakimś czasie ustępują. Objawy charakterystyczne dla tego typu otępienia to nagły początek, zaburzenia pamięci świeżej, zaburzenia afektu – chwiejność emocjonalna, stany depresyjne, apatia, agresja, wycofanie, zaburzenia funkcji wykonawczych – niemożność wykonywania zadań, działań czy innych aktywności wymagających wcześniejszego planu, perseweracje, zaburzenia uwagi, dysfunkcje językowe.
W diagnozie otępienia naczyniowego istotne jest pojawienie się choroby naczyń mózgowych oraz otępienia, w niedużym od siebie odstępie czasowym. Pomocna w tej diagnozie jest też skala Hachinskiego, w której maksymalną ilością punktów jaką można uzyskać jest 18, po uzyskaniu 7 i więcej punktów diagnozuje się otępienie naczyniowe.
W literaturze przedmiotu można znaleźć jeszcze inny podział otępienia naczyniowego, a mianowicie jest to:
-po udarze strategicznym
-wielozawałowe
-po krwotoku mózgowym
-w przebiegu uszkodzenia istoty białej
-zawały zatokowe
Charakteryzując każdy z podtypów tego zaburzenia, można powiedzieć, że objawy jakie występują w otępieniu poudarowym to: zaburzenia w myśleniu abstrakcyjnym, płynności myślowej, pamięci operacyjnej, dysfunkcje funkcji wykonawczych, czy uwagi. Najczęściej występującym podtypem tego otępienia jest otępienie podkorowe, w którym można wyróżnić takie symptomy jak: wolniejsze przetwarzanie informacji, trudności w planowaniu, podejmowaniu i realizowaniu zadań czy innych aktywności, zaburzenia pamięci jednak, w tym przypadku w stopniu umiarkowanym, oprócz zaburzeń poznawczych występują jeszcze tzw. objawy pozapiramidowe typu: zaburzenia chodu, spowolnienie ruchowe czy wzmożenie napięcia mięśniowego.
F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej
Klasyfikacja chorób ICD-10 wyróżnia tutaj kilka różnych typów otępień w przebiegu wielu chorób, a mianowicie są to:
Otępienie w chorobie Picka charakteryzuje się zaburzeniami zależnymi od obszaru uszkodzenia płatów czołowych. Objawy jakie mogą wystąpić to brak zainteresowań i inicjatywy, które kiedyś były obecne, mogą pojawiać się również epizody euforyczne, które nie mają żadnego wyjaśnienia, są niespodziewane i nonsensowne, na początku choroby nie występują tutaj zaburzenia pamięci, tworzą się za to zaburzenia mowy – afazja oraz zaburzenia emocjonalne. Sporadycznie mogą pojawiać się takie objawy jak zaburzenia chodu, drżenie, spowolnienie ruchowe lub sztywność mięśniowa nazywane objawami pozapiramidowymi. W późniejszym przebiegu choroby zauważa się zaburzenia pamięci, trudności w relacjach z innymi ludźmi – osłabienie kompetencji społecznych, które często prowadzą do dziwnych i wybuchowych zachowań. Otępienie w tej chorobie powstaje na skutek powstawania nieprawidłowości upośledzających funkcje w obszarze płatów czołowych i skroniowych w przebiegu choroby Picka.
Otępienie w chorobie Creutzfeldta – Jakoba cechuje się nagłym, szybkim i postępującym pojawieniem się objawów demencji, nie jest jednak często występującym zaburzeniem, jest to tzw. gąbczaste zwyrodnienie mózgu. Początkowe symptomy, występujące w tej chorobie to min. zmiany nastroju, odczuwanie niepokoju, brak apetytu który powoduje utratę masy ciała, zaburzenia snu oraz zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, objawy te bardzo często są lekceważone i nie są identyfikowane z tą chorobą. Najważniejszym kryterium diagnostycznym powinno być szybko pojawiające się otępienie (od kilku tygodni do kilku miesięcy). Głównymi objawami są niedowład kończyn dolnych i górnych, drżenie i zaburzenia równowagi, czucia oraz koordynacji motorycznej. Prócz tych symptomów mogą pojawić się zaburzenia zachowania, zespół depresyjny, lęk czy nawet psychozy.
Otępienie w chorobie Huntingtona, w której jednymi z najwyraźniejszych objawów są ruchy pląsawicze a więc chaotyczne, niekontrolowane i szybkie ruchy kończyn oraz grymasy na twarzy, które mają przypominać ruchy dowolne, ale też otępienie podkorowe. Inne symptomy tej choroby to tzw. bradykinezja – spowolnienie ruchowe z nieumiejętnością wykonywania szybkich ruchów oraz ich opóźnioną reakcją, bradyfrenia – spowolnienie myślowe, zaburzenia w takim obszarze funkcji poznawczych jak sądzenie czy organizacja, w mniejszym stopniu koncentracja, pamięć i płynność umysłowa. Często pojawia się dyzartria, nie występują jednak takie zaburzenia jak afazja, agnozja czy apraksja, również orientacja oraz rozumienie są zachowane. U ponad połowy chorych na to zaburzenie występuje ryzyko zachowań suicydalnych, znaczna część osób dotkniętych tą chorobą cierpi na depresje lub nadmierną pobudliwość z napadami gniewu i agresji. Choroba ta ma swój początek zwykle między 30 a 50 rokiem życia.
Otępienie w chorobie Parkinsona, najczęściej występuje pomiędzy 40 a 60 rokiem życia, cechuje się powolnym i etapowym nasilaniem się objawów w przeciągu nawet kilkunastu lat. Pierwszymi symptomami choroby są spowolnienie ruchowe oraz chaotyczność ruchów, ale również wystąpienie zaburzeń w pisaniu – dominuje bardzo małe pismo. Kolejno pojawiającymi się objawami tego zaburzenia są opóźnione procesy psychiczne oraz zaburzenia równowagi. Występuje również depresja, sztywność osobowości, parestezje kończyn czy zaparcia. Najbardziej typowymi i głównymi objawami są spowolnienie ruchowe, tzw. chód szurający, problemy z wykonywaniem i inicjowaniem ruchów, sztywność mięśni i drżenie kończyn. Pojawić się mogą również niestabilna postawa, pochylenie tułowia do przodu, cicha mowa, dyzartria, zaburzenia pamięci czy objawy wegetatywne. Zaburzenie to postępuje bardzo stopniowo i w pewnym momencie prowadzi do inwalidztwa.
Otępienie w chorobie nabytego upośledzenia odporności HIV, które charakteryzuje się uszkodzeniem funkcji poznawczych – spowolnieniem myślowym, trudnościami w skupianiu uwagi, zaburzeniami pamięci, oraz funkcji ruchowych takich jak utrzymywanie równowagi, drżenie czy umiejętność wykonywania precyzyjnych ruchów, również funkcji mowy i zmianami zachowania – przygnębieniem, zubożeniem emocjonalności i spontaniczności, częsta jest też izolacja społeczna. Aż u 30% osób chorych na HIV lub AIDS stwierdza się otępienie, jest ono wynikiem osłabienia funkcjonowania poznawczego człowieka.
F03 – Otępienie bliżej nieokreślone
W literaturze przedmiotu otępienie bliżej nieokreślone dzieli się na
Do tego typu otępienia nie wlicza się otępienia starczego z majaczeniem lub ostrym stanem zmącenia świadomości ani starości bliżej nieokreślonej.
F04 – Organiczny zespół amnestyczny
Jest to zespół który charakteryzuje się zaburzeniami pamięci zwłaszcza krótkotrwałej oraz długotrwałej – w mniejszym stopniu. Pacjenci z tym zaburzeniem pamiętają to co zdarzyło się przed chwilą – w ciągu kilku ostatnich minut, w przeciwieństwie do tego co stało się przed kilkoma godzinami. Chorzy nie wykazują tutaj zaburzeń w zdolności przechowywania informacji krótkoterminowych, jednak ich umiejętność przyswajania nowych informacji jest tutaj znacznie upośledzona. Wykonywane przez tych chorych zadania takie jak powtarzanie liczb a więc zadania związane z pamięcią krótkotrwałą wychodzą bardzo indywidualnie. Jeśli chodzi o funkcje poznawcze, uwagi, koncentracji, orientację, intelekt i postrzeganie są one w normie. Inne symptomy pojawiające się w tym zaburzeniu to konfabulacje, apatia, niska pobudliwość i brak wglądu w chorobę. Prócz amnezji wstecznej występuje również amnezja następcza. Organiczny zespół amnestyczny jest najczęściej spowodowany uszkodzeniami mózgu związanymi z guzami, urazami, udarami czy infekcjami, dlatego też amnezja wsteczna wraz z ustąpieniem uszkodzeń mózgu może w tym przypadku zanikać. Podobnie jest z konfabulacjami, które mogą ustępować lub też zupełnie odwrotnie być długotrwałe. Ważne jest również to, że nie pojawia się tutaj zmącenie świadomości. Pacjenci z tym rodzajem amnezji najczęściej leczeni są przez specjalistów z dziedziny neurologii. Organiczny zespół amnestyczny odróżnia się od amnezji dysocjacyjnej, amnezji wywoływanej alkoholem lub innymi środkami psychoaktywnymi, otępień, epizodów majaczeniowych czy zaburzeń pamięciowych w depresji.
Występowanie zespołu majaczeniowego jest bardzo częste, zwłaszcza na oddziałach chirurgicznych i internistycznych oraz w domach opieki najczęściej u osób po 75 roku życia. Mówiąc najkrócej majaczenie to zaburzenie, tudzież splątanie świadomości. Kryteriami diagnostycznymi są tutaj: zaburzenie uwagi i świadomości, zaburzenia poznawcze takie jak osłabienie myślenia abstrakcyjnego, które jest niespójne, czy też urojenia, zaburzenia spostrzegania – pojawiające się omamy i złudzenia, zaburzenia pamięci krótkotrwałej – z zaburzeniami orientacji allopsychicznej i w niektórych przypadkach również autopsychicznej, zaburzenia napędu psychomotorycznego, zaburzenia afektu takie jak odczuwanie lęku i agresji, zaburzenia tzw. rytmu snu i czuwania. Majaczenie cechuje również szybki i ostry początek oraz nie dłuższy czas trwania niż 6 miesięcy. Jeśli chodzi o jakościowe zaburzenia świadomości w tym przypadku należą do nich słaba percepcja i obniżona umiejętność koncentracji uwagi, zaś jeśli chodzi o ilościowe zaburzenia świadomości mówimy tutaj o tzw. somnolencji – nadmiernej senności, osłabieniu psychomotorycznym z zachowanym kontaktem z otoczeniem oraz rzadko występującym w majaczeniu stanie soporu – półśpiączki – patologicznym głębokim śnie z reakcją jedynie na bodźce bólowe. Kryterium rozróżniającym zespół majaczeniowy od intoksykacji różnymi środkami psychoaktywnymi jest brak zwiększonej czujności, która występuje w tym drugim przypadku. Rzadkimi lecz występującymi czasami objawami są halucynacje, napady padaczkowe czy też zaburzenia wegetatywne.
Istnieją trzy typy majaczenia, które są rozróżniane ze względu na napęd psychomotoryczny i są to:
Przyczyny mogące wywoływać stan majaczenia to np. choroby immunologiczne, choroby metaboliczne, napady padaczkowe, zapalenie mógzgu i opon mózgowo – rdzeniowych, choroby neurologiczne, choroby mózgu: guzy mózgu, krwiaki pod- i nadtwardówkowe, otępienie wielozawałowe, typu Alzheimera, mieszane, inne, udary i urazy głowy, czy stany prowadzące do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Podczas diagnostyki chorego najpierw uwzględnia się pierwotne choroby mózgu, później wtórne choroby mózgu, następnie zatrucia środkami psychoaktywnymi i na końcu dopiero zespoły odstawienne.
Jeśli chodzi o badanie stanu psychicznego pacjenta z majaczeniem najczęściej używa się do tego dwóch metod badawczych a mianowicie jest to krótka ocena stanu psychicznego – Mini Mental State Examination ? MMSE poprzez który można ocenić takie funkcje poznawcze jak ocena autopsychiczna pacjenta, jego pamięć werbalną, uwagę, funkcje językowe oraz analizę wzrokowo – przestrzenną oraz test rysowania zegara – clock drawing test ? CDT, gdzie można zweryfikować procesy wzrokowo – przestrzenne, myślenie abstrakcyjne oraz umiejętności konstrukcyjne.
Leczenie zespołu majaczeniowego skupia się na rozpoznaniu i usunięciu przyczyny wywołującej tę chorobę, a jeżeli nie jest to możliwe to na terapii umożliwiającej obniżenie niedotlenienia, wyrównania nadciśnienia czy odwodnienia. Ważna jest również stała kontrola medyczna oraz wsparcie ze strony bliskich i otoczenia.
F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną
Najważniejszym kryterium diagnostycznym jest obecność choroby mózgu lub tzw. systemowej z objawami mózgowymi później dopiero bierze się pod uwagę związek czasowy pomiędzy chorobą główną a symptomami psychicznymi. Ważne jest również to że nie powinna występować tutaj żadna inna przyczyna tych zaburzeń psychicznych oraz to, że symptomy otępienia ani majaczenie nie powinny się tutaj pojawić.
Charakteryzuje się uporczywymi i powracającymi halucynacjami wzrokowymi lub słuchowymi, przy jednoczesnym braku zaburzeń świadomości czy też innych funkcji poznawczych. Mogą również pojawiać się urojenia, które jednak w tym przypadku nie wychodzą na pierwszy plan. Trochę inaczej jest przy tzw. urojeniach dermatozy w których chory uważa, że na jego ciele znajduje się duża liczba pasożytów, które wnikają w jego skórę. Ważny jest tutaj fakt, że ten typ zaburzenia nie jest wywoływany przez alkohol czy inne substancje psychoaktywne. Najczęściej przyczynami halucynozy organicznej są guzy mózgu, zapalenia mózgu i opon mózgowych, urazy oraz epilepsja. Nie rzadko chory zdaje sobie sprawę, z tego że jego spostrzeżenia są nieprawdziwe i wie, że są to objawy jego choroby. Prócz halucynozy organicznej występują jeszcze inne typy halucynoz np. halucynoza pasożytnicza, alkoholowa czy pedunkularna. Halucynozę organiczną spośród pozostałych rodzajów wyróżnia właśnie, świadomość patologiczności występujących spostrzeżeń.
Pierwsze z nich cechuje się wzmożoną lub obniżoną czynnością psychomotoryczną i innego rodzaju objawami katatonicznymi. Osoby ze wzmożoną aktywnością są nadmiernie pobudzone, zaś osoby z obniżoną aktywnością popadają w osłupienie. Zaburzenia te mogą pojawiać się na zmianę. Jeśli chodzi o organiczne zaburzenie urojeniowe objawami występującymi tutaj są przede wszystkim urojenia, czasami pojawiają się omamy, jednak w obrazie klinicznym są to symptomy poboczne. Inne objawy mogące wystąpić w tym zaburzeniu to formalne zaburzenia myślenia oraz epizody zaburzeń psychomotorycznych. Świadomość chorych nie jest tutaj zaburzona ale zdolności intelektualne tak, co jednak nie jest zbyt widoczne. Najczęściej pacjenci doświadczają urojeń paranoidalnych, rzadziej występują u nich urojenia hipochondryczne, wielkościowe czy niższości, aczkolwiek takie również mogą się pojawić.
Inaczej nazywane zaburzeniami psychoorganicznymi. Charakteryzują się pojawiającymi się zaburzeniami nastroju, takimi jak depresja, hipomania, mania lub zaburzeniami dwubiegunowymi, jednak ich przyczyny leżą w uszkodzeniach mózgu takich jak guzy, urazy, udary, stany zapalne czy zatrucia. Nie występują tutaj zaburzenia świadomości ani deficyty poznawcze. Ważne jest to, że występujące zaburzenia afektywne nie są w tym przypadku reakcją na chorobę a to właśnie choroba jest ich źródłem.
Są to również zaburzenia wywołane uszkodzeniami mózgu. Wyrażają się objawami takimi jak te występujące w zaburzeniach lękowych, mogą to być również napady paniki czy też objawy somatyczne towarzyszące zaburzeniom lękowym np. kołatanie serca, zawroty głowy czy poczucie odrealnienia i odczłowieczenia. Podobnie jak w poprzednich przypadkach, również i tutaj przyczyną tego zaburzenia jest choroba mózgu. Bardzo często zdarza się, że różnorakie choroby somatyczne czy też przyjmowane leki wywołują zespoły lękowe.
Są to zaburzenia w których dochodzi do przeformułowania zaburzeń psychicznych na somatyczne. Charakteryzują się zaburzeniami ruchu typu ataksje, porażenia, drżenie, napadami drgawkowymi oraz zaburzeniami percepcji słuchowej i wzrokowej, objawiającymi się tzw. ślepotą i głuchotą histeryczną. Zaburzenia te podobnie jak inne zaburzenia w tej grupie mają podłoże organiczne i są wywoływane uszkodzeniami i chorobami mózgu.
Jest to zaburzenie w którym występują takie objawy jak chwiejność emocjonalna, nieumiejętność kontroli emocji, męczliwość, związana z ubytkiem energii oraz upośledzenie funkcji poznawczych zwłaszcza pamięci, ma ono podłoże organiczne. W zaburzeniu tym również mogą pojawiać się objawy somatyczne np. zawroty głowy czy bóle. Przyczyny powodujące tą chorobę to najczęściej urazy, zapalenia mózgu oraz choroby naczyń mózgowych.
Cechuje się upośledzeniem pamięci, uwagi, myślenia, mowy i funkcji wzrokowo – przestrzennych. Symptomy muszą utrzymywać się przez co najmniej 2 tygodnie oraz mogą pojawiać się indywidualnie lub też mogą mieć ze sobą jakieś relacje. Nie są one jednak tak silne, że można by zdiagnozować przy nich otępienia. Ta jednostka chorobowa nie jest dokładnie scharakteryzowana ani szerzej opisana w literaturze przedmiotu. W tym przypadku również do rozpoznania tego zaburzenia konieczne jest wystąpienie urazu lub choroby mózgu, będącymi jego źródłem.
F07 – Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu
Charakteryzują się zmianami osobowości oraz zachowań w wyniku przebytej choroby mózgu, jego uszkodzenia lub dysfunkcji. Osobowość pacjenta z przed choroby przekształca się, pojawiają się inne cechy a umiejętności społeczne wcześniej nabyte zanikają, zmienia się też pobudliwość, która bardzo często może być nieprzewidywalna, następują ponadto zmiany w zakresie ekspresji emocji. Pojawić się mogą również zaburzenia poznawcze, takie jak brak celowości działania czy umiejętności realizowania zaplanowanych wcześniej działań. Jeśli chodzi o sferę językową, mowa pacjenta staje się wolniejsza i sztywna. Chory traci również umiejętność adaptacji do nowych sytuacji, a jego wcześniejsze przekonania mogą zmieniać się na urojeniowe o charakterze myśli nadwartościowych. W sferze seksualnej pacjent odczuwa obniżenie popędu seksualnego. Przyczyny tych zaburzeń są również związane z chorobami, urazami, guzami i uszkodzeniami mózgu oraz padaczką. Wyróżnia się tutaj takie typy zaburzeń jak organiczne zaburzenie osobowości, zespół po zapaleniu mózgu czy zespół po wstrząśnieniu mózgu.