Category Archive Psychoterapeuta

Dzieci w rodzinach przemocowych

Aby móc rozpocząć rozważania na temat funkcjonowania dzieci w rodzinach, które dopuszczają się przemocy należy najpierw przybliżyć czym ogólnie jest przemoc. O tym opowiemy w poniższym artykule.

1. Definicja przemocy domowej

Według definicji „przemoc w rodzinie” określa się jako jednorazowe lub powtarzające się działanie umyślne bądź zaniechane, które narusza prawa bądź też dobra osobiste osób najbliższych. Działanie to naraża te osoby na niebezpieczeństwo zarówno utraty zdrowia, jak i życia. Co istotne, zaburza ich poczucie godności oraz tworzy szkody w zdrowiu psychicznym.

Istnieje kilka rodzajów przemocy i dzielimy ją na:

• przemoc fizyczną – ta forma przemocy jest najbardziej widoczna. Dotyczy nie tylko uszkodzeń powstających na ciele ofiary ale i również prawdopodobieństwa ich powstania. Wyróżnić można takie przejawy jak szarpanie, przypalanie papierosami, uderzanie, szturchanie czy krępowanie ciała.

• przemoc psychiczną – do której zaliczamy upokarzanie, poniżanie, krytykowanie, szantażowanie czy nieliczenie się z potrzebami ofiary. Jest formą przemocy, którą trudno jest udowodnić, nie jest widoczna na ciele, a rany po niej pozostają jedynie w psychice ofiary.

• przemoc materialną – która obejmuje niszczenie czyjejś własności, odbieranie zarobionych pieniędzy, zabieranie rzeczy bez pozwolenia oraz sprzedawanie rzeczy bez zgody ofiary.

• przemoc seksualną – która dotyczy zmuszania do aktywności seksualnej osób, nie wyrażających na to zgody. Mowa w tym zakresie o  gwałtach, wymuszaniu współżycia seksualnego czy zmuszaniu do oglądania pornografii. Celem oprawcy jest zaspokojenie swoich potrzeb.

• zaniedbanie – jest formą przemocy najczęściej dotykającą dzieci i osoby starsze. Polega na naruszeniu obowiązku do opieki przez osoby najbliższe, obejmuje niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych, tych związanych z ubiorem, schronieniem, nieudzieleniem pomocy podczas choroby czy uniemożliwieniem korzystania z kuchni czy łazienki.

W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach przemocy i kolejno są to:

• faza 1 – budowanie napięcia – jest zapowiedzią tego co się może wydarzyć. Pojawiają się konflikty, istnieje grupa tematów, która wywołuje nieporozumienia i gniew. Kształtuje się specyficzna reakcja tzn. może wystąpić bagatelizowanie, usprawiedliwianie bądź inne mechanizmy obronne. W tej fazie może pojawić się pierwszy akt przemocy.

• faza 2 – ostry incydent bicia i przemocy – pojawiają się epizody przemocy, które są coraz częstsze. Kształtuje się brak kontroli, który nie przeszkadza oprawcy i który widzi winę w ofierze. Szkody, które jej wyrządza są coraz większe.

• faza 3 – uprzejmości i miłości – pojawia się skrucha i pozorne zaprzestanie stosowania przemocy. Jest to faza „miodowego miesiąca”.

2. Przemoc a jej wpływ na psychikę dziecka

Funkcjonowanie dziecka i jego rozwój w takiej rodzinie jest niewątpliwie zaburzony. Uszkodzone zostają takie sfery jak poczucie  własnego Ja, regulacja emocjonalna, poczucie więzi, odporność emocjonalna czy relacje z rówieśnikami. Dzieci które doświadczają przemocy w rodzinie, nie umieją sobie radzić z pojawiającymi się problemami. Jest to wynikiem obniżenia odporności psychicznej, dlatego też często stosują w zamian za to przemoc i wykazują dużą agresję. Idąc w ślad za rodzicami, dziecko kształtuje w sobie swój sposób radzenia sobie z problemami i stresem, wchodzi w dorosłe życie z ciężkim bagażem doświadczeń i samo stosuje agresję oraz przemoc w swojej rodzinie.

Jeśli chodzi o sferę emocjonalną dziecko w rodzinie przemocowej zarówno w dzieciństwie jak i w dorosłości, wykazuje silny lęk, strach i niepokój, które mogą doprowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń w tym zakresie. Bardzo istotnym aspektem jest tutaj również poczucie winy, które odczuwa dziecko bite. To ono obwinia się za wyrządzoną mu krzywdę. Jest to jeden z mechanizmów obronnych, którym broni się mały człowiek. Poprzez odczuwanie winy dziecko, może uratować swoje przywiązanie do krzywdzących go rodziców. Nie rozumiejąc tego dlaczego rodzic go rani, winę przypisuje sobie, dzięki czemu jego więź z agresywnym rodzicem, nie zostaje zaburzona.

Jeśli chodzi o relacje z rówieśnikami, dziecko bite izoluje się od nich ze względu na brak zaufania, którym należy obdarzyć nowo poznaną osobę, chcąc się z nią zaprzyjaźnić. Samoocena dziecka bitego jest bardzo niska przy jednocześnie wysokiej samoakceptacji. Dziecko takie wykazywać może w przyszłości wysoką zależność od partnerów, czy innych osób dla niego znaczących.

3. Skutki przemocy stosowanej na dzieciach

U dzieci żyjących z agresywnymi rodzicami może pojawić się szereg różnych zaburzeń i objawów, związanych przede wszystkim z życiem w ciągłym stresie, lęku, smutku i brakiem zaufania. Często towarzyszą im takie trudności jak:

• zaburzenia mowy, które są efektem napięcia nerwowego np. jąkanie się,
• nocne moczenie się,
• trudności w nauce,
• zaburzenia snu np. koszmary senne,
• opóźnienie w rozwoju np. upośledzenie umysłowe,
• pojawienie się nieprawidłowości rozwojowych,
• niska samoocena,
• depresja,
• postawa zależna,
• zaburzenia nerwicowe,
• zaburzenia w sferze emocjonalnej, np. labilność emocjonalna, apatia, impulsywność, irytacja, wstyd,
• zaburzenia w sferze behawioralnej, np. zachowania kompulsywne, ssanie palca, obgryzanie paznokci, zaburzenia autoagresywne,
• zaburzenia w sferze społecznej, np. wycofanie, podejrzliwość, nieufność, brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi, wyalienowanie, lęk przed nadmierną bliskością,
• dolegliwości somatyczne, np. bóle głowy i brzucha, zaburzenia snu i łaknienia
• urazy fizyczne, np. sińce i obrzęki, otarcia na skórze, częste złamania kości, blizny na ciele, krwawe pręgi czy nietypowe ślady po oparzeniach
• zaburzenia w sferze procesów poznawczych, np. nieumiejętność skupiania uwagi, koncentracji, zaburzenia pamięci,
• reakcje regresyjne, np. nieumiejętność kontroli czynności fizjologicznych u dziecka powyżej 4 roku życia,
• nadużywanie środków psychoaktywnych jako sposób na ucieczkę od problemów,
• choroby związane ze stresem.

Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia mogą pojawić się zarówno w odległym czasie od stosowania wobec dzieci przemocy, jak i niektóre z nich są następstwami, które występują bezpośrednio po epizodzie bicia.

Czynniki mogące wywoływać agresję i przemoc wobec dziecka:

• przekonanie rodziców o dopuszczalności bicia dziecka – jako jednej z form karania za nieposłuszeństwo czy inne niedopuszczalne zachowania, będącą najlepszym sposobem na utrzymanie dyscypliny,
  
• niski próg frustracji – która związana jest z trudnościami i problemami życia codziennego,
  
• nadmierne spożywanie alkoholu przez rodzica,

• nierealne oczekiwania wobec dziecka – przeniesienie własnych pragnień i aspiracji na własne dziecko, niespełnienie wygórowanych celów i nierealnych oczekiwań skutkuje agresją rodzica wobec dziecka, częściej pojawia się tutaj przemoc psychiczna,
• nadopiekuńczość rodziców – która ogranicza naturalny rozwój i podejmowanie samodzielnych wyzwań przez dziecko. Pojawiająca się niechęć a nawet niegodzenie się na zachowania budzące obawę u rodziców, wywołuje agresję wobec ich dzieci,
• wzór relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem – wyuczony w dzieciństwie i powielany przez bitego rodzica wobec swojego własnego dziecka,
• dziecko jako „kozioł ofiarny” – na którym odbija się złość rodziców wywołana np. rozczarowaniem swoim partnerem czy zagubieniem jednego z rodziców w relacji małżeńskiej,
• niska samoocena oprawcy – który sam odczuwa bezsilność a agresja i przemoc wobec dziecka, daje mu poczucie mocy, siły i kontroli nad sytuacją,
• zaspokojenie swoich potrzeb – w przypadku przemocy seksualnej.

4. Metody pomocy skrzywdzonemu dziecku

Przede wszystkim najpierw należy rozpoznać sygnały które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone, bite czy poniżane. Kolejnym krokiem jest zebranie dodatkowych informacji na ten temat, w celu sprawdzenia tych podejrzeń. Później następuje analiza zebranych informacji, po to aby ocenić zagrożenie, uzyskać obraz sytuacji dziecka oraz zastanowić się nad formami wsparcia dla niego. W momencie potwierdzenia przypuszczeń należy zaplanować i przeprowadzić interwencję, której nadrzędnym celem jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz wzbudzenie w rodzinie motywacji do zmiany i chęci rozwiązania problemów.

Cały opisany proces jest niezwykle ważny w momencie pomocy dziecku, przede wszystkim ze względu na to, że niewłaściwa ocena sytuacji i przypuszczeń naznaczy dziecko i jego rodzinę na całe życie, a co najgorsze zrobi im krzywdę. Bardzo ważne jest aby pomoc i wsparcie otaczało cały system rodzinny dziecka. Każda z osób z rodziny powinna zostać objęta specjalistyczną pomocą. Należy poznać funkcjonowanie tej rodziny, ich problemy, i dynamikę. Ze względu na skutki jakie niesie ze sobą przemoc stosowana wobec dzieci, nie należy być biernym i przyglądać się temu z boku nic nie robiąc. Ważna jest szybka interwencja i pomoc ofierze agresji.